دوری‌گزینان: در جستجوی عشق
خصوصیات عمده اختلال شخصیت دوری گزین عبارت است از حساسیت زیاد به طرد، تحقیر یا شرمنده بودن. با وجود میل شدید به محبت و پذیرش، احساس خود کم‌بینی شدید، باعث ترس از برقراری رابطه عاطفی و اجتماعی آنها با دیگران می‌شود؛ مگر این که به نتیجه رسیده باشند که بدون قید و شرط مورد قبول و پذیرش قرار می‌گیرند.
این افراد نسبت به طرد شدن بسیار حساس هستند و این هسته علائم این اختلال است. این بیماران نه خجالتی هستند و نه غیر اجتماعی ، برعکس علاقه شدیدی به روابط اجتماعی دارند. ولی ترس از طرد شدن مانع اصلی دوری کردن آنها از روابط اجتماعی است. هر نوع ارتباط با دیگران آنان را به شدت مضطرب می‌کند و همیشه این سوال را در ذهن خود دارند که: آیا مرا می‌پذیرد؟
فقدان اعتماد به نفس ، عدم اطمینان و دست کم گرفتن خود ، لحن متواضعانه ، ترس از انتقاد و طرد شدن در رفتار و روابطشان مشخص است و معمولا مشاغلی حاشیه‌ای را انتخاب کرده ، سالهای سال بدون پیشرفت و موفقیت بکار خود ادمه می‌دهند. این بیماران زمانی روابط اجتماعی با کسی برقرار می‌کنند که تضمین قوی از بابت پذیرش بدون انتقاد به آنها داده شود. بطور کلی این بیماران ترسو هستند.
یک مثال
“دختر خانمی ۲۷ ساله و مجرد برای اولین بار به درمانگر مراجعه کرده است. پس از ورود به داخل اتاق مشاور در حالی که سرش را به پایین انداخته بود به آرامی روی صندلی نشست و دست‌هایش را روی زانوانش گذاشت. حتی به درمانگر هم نگاه نکرد. در رفتارش تنش (tension) و نگرانی قابل مشاهده بود.
پس از مدتی مشاور پرسید:
م: سلام. فکر می‌کنید من چه کمکی می‌توانم به شما بکنم؟
ب: نمی‌دانم.
م: چه چیزی شما را ناراحت کرده؟
ب: (در حالی که سرش رو به پایین است دست‌هایش را تکان می‌دهد و می‌گوید) مردم ، حدس می‌زنم.
م: مردم ، چطور؟
ب: نمی‌توانم دقیقا بگویم (دامنش را نگاه می‌کند.)
م : به نظر از مردم وحشت دارید؟
ب: (سرش را به علامت تایید تکان می‌دهد.)
م: فکر می کنید آنها (مردم) می‌خواهند به شما صدمه بزنند؟
ب: نه اینکه واقعا بخواهند اذیتم بکنند. آنها خیلی بد اخلاق و پرخاشگر هستند. آنها من را ساکت می‌کنند.
م: باید خیلی عذاب کشیده باشید؟
ب: (آه می‌کشد) آره … آره.
(برای اولین بار به مشاور نگاه می‌کند، چون کمی احساس اطمینان از طرد نشدن در او بوجود می‌آید.)
افراد عادی به شنیدن نظر و ارزیابی دیگران علاقه دارند، اما این بیماران، با کوچک‌ترین اشاره منفی از سوی مردم، مستأصل و بشدت متزلزل می‌شوند؛ بنابراین از برقراری ارتباط سالم و صمیمی با دیگران دوری می‌جویند و در ارتباطات محدودی که دارند نیز دائما منتظرند دیگران آنها را تحقیر و تمسخر کنند. آنها ممکن است با یک یا دو دوست رابطه نزدیک برقرار کنند، اما تداوم این دوستی، بستگی به پذیرش بلاشرط آنان از سوی دوستان دارد.
این افراد، غالباً افسرده و مضطرب هستند و از عدم کفایت خود در برقراری روابط اجتماعی، خشمگین می‌شوند. در روابط خانوادگی، شغلی، اجتماعی و زناشویی دچار مشکلات زیادی می‌شوند. شیوع این اختلال در مردان و زنان تقریبا به طور یکسان متداول است.
علت اصلی ایجاد کننده این مشکل، اختلالاتی است که در دوران کودکی و نوجوانی بین افراد مهم خانواده در رابطه با کودک و همچنین در برقراری روابط اجتماعی و عاطفی او پیش می‌آید. یعنی بی ارتباطی، تنهایی و نیاموختن روابط اجتماعی در خانواده سبب می‌شود زمینه این نوع اختلال شخصیت در بزرگسالی ایجاد شود.
خانواده‌هایی که در ارتباط با کودکان خود بی‌تفاوت، بی علاقه، بی‌ارتباط، گوشه‌گیر و بی‌احساس هستند، اساس ایجاد این نوع اختلال را در کودک پی‌ریزی می‌کنند. این اشخاص بسیار تشنه محبت و پذیرش دیگران هستند.
یکی از ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت دوری گزین، رویگردانی است، از مردم، از تجربیات جدید و حتی از تجربیات قدیمی. در این اختلال معمولاً ترس از احمق به نظر رسیدن با میل شدید به پذیرش و محبت ترکیب می‌شوند.
افرادی که دچار این اختلال هستند بسیار علاقه‌مندند وارد روابط اجتماعی یا فعالیت‌های جدید شوند، اما تا وقتی قول پذیرش غیرانتقادی به آنها داده نشده باشد دوست ندارند حتی به مخاطرات جزیی اقدام کنند. آنها خجالتی هستند. کوچک‌ترین نشانه عدم تایید توسط دیگران و کوچک‌ترین اثر شکست بالقوه موجب دوری‌گزینی آنها می‌شود. آنها رویدادهای آشکارا بی‌ضرر را تمسخر تعبیر می‌کنند.
افراد مبتلا به این اختلال از ناتوانی نسبی‌شان در برقراری رابطه بی‌دردسر با دیگران ناراحت هستند که این خود به عزت نفس کم آنها می‌افزاید و به نوبه خود آنها را نسبت به انتقاد و سرافکندگی حساس‌تر می‌کند. این احتمال هم وجود داردکه افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین در موقعیت‌های اجتماعی مضطرب‌ترند و برای کنار آمدن با این موقعیت‌ها از مهارتهای اجتماعی ضعیف‌تری برخوردارند.
در بیماران دچار اختلال شخصیت دوری گزین (avoidant) حساسیت مفرطی به طرد (rejction) دیده می شود که ممکن است باعث گوشه گیری و انزوای آنها از جامعه گردد. هر چند این افراد خجالتی هستند؛ غیر معاشرتی (asocial) نیستند و حتی تمایل فراوانی به داشتن رابطه با دیگران دارند،ولی دلشان می خواهد که دیگران تضمینهای بسیار محکم و غیر معمولی به آنها بدهند مبنی بر اینکه بدون هیچ گونه خرده گیری و انتقادی آنها را می پذیرند. اغلب آنها را مبتلا به عقده حقارت می خوانند. در ICD-10 از اصطلاح اختلال شخصیت مضطرب استفاده شده است.
اختلال شخصیت دوری گزین با احساس بازداری اجتماعی افراطی ، بی کفایتی وحساسیت نسبت به انتقادو طرد شدن مشخص شده است . این اختلال باعث بروز مشکلات قابل توجهی می شود که توانایی تعامل با دیگران و روابط اساسی زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می دهد. حدود ۱% از افراد عادی به این اختلال مبتلا هستند.
نشانه های اختلال شخصیت اجتنابی نشانه های این اختلال شامل رفتارهای متفاوتی می شود که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
– اجتناب از کار، گریز از اجتماع یا اجتناب از فعالیت های مدرسه بخاطر ترس از انتقاد و طرد شدن. ممکن است فکر کنید که بارها و بارها در موقعیت های اجتماعی مورد پذیرش نبوده و خوش آیند نیستید حتی وقتی که این گونه هم نبوده است. این به این دلیل است که این افراد سطح تحمل کمی برای انتقاد پذیری دارند و اغلب خودشان را زیاد مورد پسند دیگران نمی دانند.
– اعتماد به نفس پائین
– منزوی ساختن خود چنین شخصی در اجتماع ممکن است از صحبت کردن در جمع به خاطر تپق زدن ،خجالت ،لکنت زبان یا دست پاچه شدن بترسد.
ممکن است ساعتها درباره نشانه های طردشدن یا مورد قبول واقع شدن از جانب اطرافیان مطالعه کنید.شخصی که دچار چنین اختلالی شده است از ناخوش آیندبودن در جمع آگاه است و اغلب احساس نالایق بودن می کند. با وجود این خود آگاهی و توضیح درباره شرم و احساس ناآرامی شما توسط دیگران ممکن است هنوز احساس طرد شدن و انتقاد ادامه داشته باشد. این حتی در حالت خوش خلقی و وضعیت خوب شما نیز درباره گریز از اجتماع صدق می کند.
همچنین بخوانید : اختلال شخصیت مانیک و اختلال تریکوتیلومانیا
برخورد جامعه با اختلال شخصیت اجتنابی
اختلال شخصیت دوری گزین باعث ترس از عدم پذیرشی می شود که درارتباط برقرار کردن با سایرین مشکل ساز خواهد بود. شما ممکن است که در دوست یابی مرددشوید مگر این که از دیگران متفاوت باشید و فکر کنید که دیگران شما را دوست دارند. وقتی شما ارتباط برقرار می کنید ممکن است اطلاعات شخصی خود را رو کنیدو یا درباره احساساتتان صحبت کنید. و این ممکن است مانع برقراریارتباط نزدیک یا دوستی صمیمی شود.
مشخصات:
این افراد کلاً دارای سرشت ترسویی هستند.
نسبت به ترک شدن بی نهایت حساسند.
نه خجالتی هستند و نه غیر اجتماعی و علاقه شدیدی به همنشینی دارند اما به تضمین قوی برای پذیرفته شدن بدون انتقاد نیاز دارند.
حساسیت نسبت به طرد شدن از طرف دیگران هسته مرکزی این اختلال را بوجود می آورد.
تشخیص
بارزترین نکته در مصاحبه بالينی با این بیماران، اضطرابی است که از صحبت کردن با مصاحبه گر دارند. بسته به اینکه مصاحبه گر را دوستدار خود بیابند یا نه، حرکات عصبی و پرتنش آنها کم و زیاد می شود. به نظر می رسد که در برابر القائات و اظهار نظرهای مصاحبه گر، آسیب پذیرند و هرگونه تبیین یا تفسیری را که از جانب او ارائه شود، ممکن است خرده گیری یا انتقاد تلقی کنند.
ملاک های تشخیص :
حداقل با چهار مورد از خصوصیات زیر مشخص می شود:
۱- با انتقاد و عدم قبول دیگران به آسانی رنجیده خاطر می گردد.
۲- غیر از بستگان درجه یک خود دوست نزدیک یا محرم ندارد (یا فقط یک نفر دازد)
۳- بدون اطمینان از اینکه مورد صحبت قرار خواهد گرفت میل به معاشرت ندارد.
۴-از مشاغل وفعالیت های اجتماعی که مستلزم تماس بین فردی مورد نیاز است دوری می کند، مثلا از قبول ارتقائی که توقعات اجتماعی را بالا می برد امتناع می ورزد.
۵-در موقعیت های اجتماعی از ترس این که مبادا حرفی نامتناسب و احمقانه بزند، یا نتواند به سوالی پاسخ دهد خاموش می ماند.
۶- می ترسد که به علت سرخ شدن ، گریه یا نشان دادن آثار اضطراب در پیش دیگران دچار شرمندگی شود.
۷- مشکلات، خطرات فیزیکی یا خطرات مربوط به کاری معمول اما خارج از برنامه روزمره را پیش خود بزرگ می کند، مثلاً ممکن است برخوردهای اجتماعی را از ترس این که ممکن است رسیدن به محل مربوطه او را فرسوده سازد رد می کند.
براساس راهنمای تشخیصی وآماری بیماری های روانی انجمن روان پزشکی آمریکا DSMIV فرد مبتلا به این اختلال باید حداقل چهار نشانه زیر را داشته باشد:
۱- اجتناب از فعالیت های حرفه ای که شامل تعاملات بین فردی خاص می شود چون از عدم رضایت ، طرد شدن و مورد انتقاد واقع شد نمی ترسند.
۲- در برقراری ارتباط با افراد بی میل هستند مگر با افراد خاص .
۳- در برقرای ارتباط صمیمی محدودیت قائل می شوند چون از شرمندگی و مورد تمسخر واقع شدن درهراس هستند.
۴- هراس از طرد شدن و انتقاد در موقعیت های اجتماعی
۵- از بودن در جمع های تازه ممانعت به عمل می آورند چون از نالایقی و بی کفایتی خود در وحشت هستند.
۶- خود را از نظر دیگران فردی نالایق ، نچسب و غیر منطقی می دانند.
۷- از ریسک پذیری فردی و دخالت در هر فعالیت تازه ای به خاطر آشفته شدن به صورت غیر عادی پرهیز می کنند.
یک متخصص سلامت روان می تواند نشانه های شما را تشخیص داده و با تشخیص درست می تواند روش های درمانی مناسبی را نیز پیشنهاد دهد.
خصایص بالینی
حساسیت مفرط به طرد شدن از سوی دیگران، خصیصه بالینی محوری اختلال شخصیت دورین گزین است،و صفت شخصیتی عمده آنها کمرویی (timidity) است. افراد مبتلا به این اختلال از گرمی و امنیتی که در روابط انسانی وجود دارد، خوششان می آید، منتها پرهیز و گریز خود را از ایجاد رابطه با دیگران، با ترسی که ادعا می کنند از طرد شدن دارند، تویه می کنند.
وقتی با کسی صحبت می کنند، عدم قطعیت و فقدان اطمینان به خود در آنها دیده می شود و با تواضع و شکسته نفسی حرف می زنند. از سخنرانی در جمع یا تقاضا کردن از دیگران می ترسند،چن به طرد بسیار حساس اند. خیلی وقت ها ممکن است اظهار نظر های دیگران را طوری تفسیر کنند که گویی تحقیر یا توهینی به آنها بوده است. وقتی از کسی تقاضایی می کنند و جواب رد می شنوند، از دیگران کناره می جویند و احساس رنجش و آزردگی به آنها دست می دهد.
در محیط کار، این گونه بیماران اغلب به مشاغل حاشیه ای روی می آورند. آنها بیشتر پیشرفت چندانی در کار خود نمی کنند و به دنبال اقتدار بیشتر هم نمی روند، بلکه آدم های کمرویی به نظر می رسند که دلشان می خواهد همه از دستشان راضی باشند. عموماً تمایلی به ایجاد رابطه با دیگران ندارند، مگر آنگه تضمین بسیار مطمئن و غیر معمولی به آنها داده شده باشد که بی هیچ خرده گیری و انتقادی پذیرفته می شوند. در نتیجه ،اغلب هیچ دوست صمیمی یا قابل اعتمادی ندارند.
تشخیص افتراقی
بر خلاف بیماران مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزویید که خودشان دوست دارند تنها بمانند، بیماران دچار اختلال شخصیت دوری گزین تمایل به داشتن تعامل های اجتماعی دارند. فرق اینها با بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی و نمایشی هم در این است که مثل آنها پرتوقع، تحریک پذیر، یا غیر قابل پیش بینی نیستند.
دو اختلال شخصیت دوری گزین و وابسته، به هم شبیه اند و فرض بر این است که بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وابسته ترس بیشتری از ترک شد و مورد علاقه نبودن دارند؛ اما در عمل تصویر بالینی این دو ممکن است غیر قابل تمایز از یکدیگر باشد.
درمان
درمان های اختلال شخصیت دوری گزین مانند سایر اختلالات شخصیت یک متخصص سلامت روان، برنامه درمانی مناسبی را برای شما در نظر خواهد گرفت. درمان های این اختلال متفاوت هستند اما بیشتر شامل صحبت درمانی می باشند.اگر شرایطی مانند اضطراب و افسردگی تشخیص داده شده است ممکن است از دارودرمانی مناسب استفاده شود. اختلال شخصیت دوری گزین و حالات و موارد دیگر سایر بیماری های روحی می توانند با این اختلال به وجود آیند. در این گونه موارد درمانهای مناسب هر مشخصه به کار گرفته می شود.
رواندرمانی این بیماران مشروط به آن است که نخست، ائتلاف محکمی با آنها تشکیل شود.همچنان که رابطه ای اعتماد آمیز ایجاد می شود،درمانگر باید در برابر ترسهای آنها، به ویژه ترسی که از طرد شدن دارند، موضعی پذیرا و تأیید کننده اتخاذ کند و در نهایت بیمار را تشویق کند که از لاک خود بیرون آید تا بر آنچه ازدید او تحقیر و طرد و شکست جلوه کرده، فایق شود. البته درمانگر این تکلیف را که بیمارع مهارتهای اجتماعی تازه اش را در خارج از جلسه درمان تمرین کند، باید با احتیاط به بیمار بدهد، چون شکست خوردن بیمار در انجام آن می تواند اعتماد به نفس او را که از قبل هم خراب بود، خرابتر کند. با کمک گروه درمانی، بیماران می فهمند که حساسیت آنها به طرد، چه اثراتی بر خود آنها و ر دیگران می نهد. جرأت آموزی هم یکی از اشکال رفتاردرمانی است که به بیمار می آموزد که نیازهای خود را با صراحت بیان کند و اعتماد به نفس خود را ارتقا دهد.
خلاصه مقاله :
- ترس شدید از طرد شدن، تحقیر و شرمساری
- میل به صمیمیت و پذیرش، اما ترس از ابراز آن
- عزت نفس پایین و کمبود اعتماد به نفس
- انزوای اجتماعی و شغلی
درمان: رواندرمانی و در صورت نیاز، دارو درمانی
توجه: این افراد خجالتی نیستند، فقط از طرد شدن می‌ترسند. با درمان می‌توانند بر ترس خود غلبه کنند.
